Η συχνότητα της άνοιας, σε αντίθεση με τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον καρκίνο, συνεχώς αυξάνεται και σε ορισμένες χώρες αποτελεί μία από τις πρώτες αιτίες θανάτου (ανάλογα με το σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιείται). Η πιο κοινή μορφή άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ, η οποία σχετίζεται με την ηλικία και συνήθως εμφανίζεται σε άτομα άνω των 65 ετών. Όσον αφορά την παθογένεση της νόσου Alzheimer, το πιο αποδεκτό μοντέλο είναι η υπόθεση του αμυλοειδούς. Ωστόσο, μελέτες έδειξαν ότι τόσο η μικροαγγειαοπάθεια όσο και η αντίσταση στην ινσουλίνη, που χαρακτηρίζουν το διαβήτη, συνδέονται με την εμφάνιση γνωσιακής δυσλειτουργίας ή την ταχεία εξέλιξη προΰπάρχουσας γνωσιακής δυσλειτουργίας.
Έχει περιγραφεί, μάλιστα, μια ανεξάρτητη μορφή αντίστασης στην ινσουλίνη που περιορίζεται στον εγκέφαλο και προτείνεται ως ένας πρόσθετος φαινότυπος του διαβήτη (διαβήτης τύπου 3).
Με βάση τους ανωτέρω παθογενετικούς μηχανισμούς που συνδέουν την άνοια με το διαβήτη, αρκετές μελέτες εξέτασαν την πιθανή επίδραση των αντιδιαβητικών αγωγών στην εμφάνιση και εξέλιξη της άνοιας.
Σε έρευνα σε πειραματόζωα, η μετφορμίνη, που αποτελεί πρώτης γραμμής αντιδιαβητική αγωγή, βρέθηκε να μειώνει τον σχηματισμό αμυλοειδών. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι εκτός από τη βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη, η μετφορμίνη μπορεί να παρέχει ενδοθηλιακή προστασία και, επομένως, να ασκεί προστατευτική δράση στη μικροαγγειακή βλάβη που οδηγεί σε γνωσιακή δυσλειτουργία. Ως γνωστόν, η μετφορμίνη σχετίζεται με χαμηλό κίνδυνο για υπογλυκαιμία, η οποία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για άνοια.
Τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μετα-αναλύσεις για την εξέταση του ρόλου της μετφορμίνης στη ρύθμιση των νευροεκφυλιστικών νόσων.
Μια μετα-ανάλυση του 2018 ανέφερε μειωμένο κίνδυνο για γνωσιακή έκπτωση σε άτομα με διαβήτη τύπου 2 που λάμβαναν μετφορμίνη σε σύγκριση με εκείνα που δεν λάμβαναν (σχετικός κίνδυνος: 0,55, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,38–0,78) και μειωμένο κίνδυνο για άνοια (σχετικός κίνδυνος: 0,76, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,60–0).
Ωστόσο, πρόσφατη μετα-ανάλυση του 2020, που περιελάβανε περισσότερες κλινικές δοκιμές κατέληξε σε ένα ουδέτερο αποτέλεσμα (σχετικός κίνδυνος: 1,04, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,92–1,17) για τη νευροεκφυλιστική νόσο και σε ανάλυση υποομάδας, ουδέτερη επίδραση για την άνοια (σχετικός κίνδυνος: 0,96, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,85–1).
Μια μετα-ανάλυση δικτύου, που δημοσιεύθηκε επίσης το 2020, σε πάνω από 1 εκατομμύριο άτομα με διαβήτη, αξιολόγησε την επίδραση διαφόρων αντιδιαβητικών παραγόντων στον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Ο κίνδυνος για άνοια στα άτομα που λάμβαναν μετφορμίνη ήταν μειωμένος (σχετικός κίνδυνος: 0,75, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,63–0,86). Οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι οι ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με αναστολείς της διπεπτιδυλικής πεπτιδάσης-4 και μετφορμίνη παρουσίαζαν χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας λόγω του χαμηλότερου κινδύνου υπογλυκαιμίας (η θεραπεία με ινσουλίνη συσχετίστηκε με τον υψηλότερο κίνδυνο άνοιας).
Τέλος, σε μία πρόσφατη προοπτική μελέτη παρατήρησης, τη «Μελέτη για τη μνήμη και τη γήρανση του Σίδνεϊ», μια από τις μεγαλύτερες και πιο μακροχρόνιες μελέτες της Αυστραλίας για τη γήρανση και τη γνωσιακή λειτουργία, από τους 1.037 ασθενείς που συμμετείχαν, οι 91 διαγνώστηκαν με άνοια κατά τη διάρκεια της 6ετούς παρακολούθησης. Η χρήση μετφορμίνης συσχετίστηκε με μειωμένο κίνδυνο άνοιας σε σύγκριση με εκείνους που δεν λάμβαναν μετφορμίνη (σχετικός κίνδυνος: 0,19, 95% διάστημα εμπιστοσύνης: 0,04–0,85) και με μη σημαντικό διαφορετικό κίνδυνο σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς διαβήτη. Συνεπώς, εκτός από την πρόληψη, η μετφορμίνη ενδέχεται να έχει ευεργετική επίδραση και στη θεραπεία της εγκατεστημένης γνωσιακής νόσου. Σε δύο μικρές, τυχαιοποιημένες δοκιμές με τη μετφορμίνη βρέθηκε ότι η λεκτική μνήμη, η εκτελεστική λειτουργία και η εγκεφαλική αιματική ροή βελτιώθηκαν έναντι του εικονικού φαρμάκου.
Συμπερασματικά, η μετφορμίνη συνεχίζει να μας εκπλήσσει με τις πολλαπλές και πλειοτρόπες δράσεις της και συνεχίζει να αποτελεί, για περισσότερο από μισό αιώνα από την ανακάλυψή της, ο βασικός πυλώνας της αντιδιαβητικής αγωγής.
Βιβλιογραφία
- Poor SR, Ettcheto M, Cano A, Sanchez-Lopez E, Manzine PR, Olloquequi J, Camins A, Javan M. Metformin a potential pharmacological strategy in late onset Alzheimer’s disease treatment. Pharmaceuticals 2021, 14, 890.
- Mattishent K, Loke YK. Meta-Analysis: Association Between Hypoglycemia and Serious Adverse Events in Older Patients Treated With Glucose-Lowering Agents. Endocrinol. 2021, 12, 571568.
- Ping F, Jiang N, Li Y. Association between metformin and neurodegenerative diseases of observational studies: Systematic review and meta-analysis. BMJ Open Diabetes Res. Care 2020, 8, e001370.
- Qin X, Zhang X, Li P, Wang M, Yan L, Bao Z, Liu Q. Association Between Diabetes Medications and the Risk of Parkinson’s Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Neurol. 2021, 12, 678649.
- Zhou JB, Tang X, Han M, Yang J, Simó R. Impact of antidiabetic agents on dementia risk: A Bayesian network meta-analysis. Metabolism 2020, 109, 154265.
- Samaras K, Makkar S, Crawford JD, Kochan NA, Wen W, Draper B, Trollor JN, Brodaty H, Sachdev PS. Metformin use is associated with slowed cognitive decline and reduced incident dementia in older adults with type 2 diabetes: The Sydney memory and ageing study. Diabetes Care 2020, 43, 2691–2701.
- Luchsinger JA, Perez T, Chang H, Mehta P, Steffener J, Pradabhan G, Ichise M, Manly J, Devanand DP, Bagiella, E. Metformin in amnestic mild cognitive impairment: Results of a pilot randomized placebo controlled clinical trial. Alzheimer’s Dis. 2016, 51, 501–514.
- McCarter SJ, Teigen LM, McCarter AR, Benarroch EE, St. Louis EK, Savica R. Low Vitamin B12 and Parkinson Disease: Potential Link to Reduced Cholinergic Transmission and Severity of Disease. Mayo Clin. Proc. 2019, 94, 757–762.
