Ο όρος gaslighting έχει τις ρίζες του στην ομότιτλη ταινία του Τζώρτζ Κιούκορ (1944), η οποία αφηγείται την ιστορία της Πώλα (Ίνγκριντ Μπέργκαμ) και του νέου της συζύγου Γκρέγκορυ (Σάρλ Μπουαγιέ), ο οποίος έχει σκοπό να την απομονώσει και να την κάνει να πιστέψει ότι είναι τρελή. Η τακτική του ήρωα στην ταινία μεταξύ άλλων, είναι να χαμηλώνει και να αυξάνει την ένταση του φωτισμού στο σπίτι του ζευγαριού και μετά να επιμένει ότι η γυναίκα το φαντάζεται, με απώτερο στόχο να της κλέψει τα κοσμήματα. Από τότε ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν τύπο συναισθηματικής χειραγώγησης, κατά τον οποίο ο gaslighter προσπαθεί (συνειδητά ή όχι) να προκαλέσει στο θύμα του την αίσθηση ότι οι αντιδράσεις του, οι αντιλήψεις του, οι πεποιθήσεις του δεν είναι απλά λανθασμένες, αλλά εντελώς ανεδαφικές, τόσο που να πληροί τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ψυχικά διαταραγμένος.
Τα άτομα που κάνουν gaslighting χρησιμοποιούν πολλές στρατηγικές, προκειμένου να δημιουργήσουν στα θύματά τους την αίσθηση την αμφιβολίας και της χαμηλής αυτοπεποίθησης. Μερικά παραδείγματα δηλώσεων που μπορεί ο gaslighter να κάνει στον σύντροφό του, στο φίλο του ή σε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του είναι:
- «Θα πρέπει να είσαι τρελός/ή».
- «Το ξέρεις ότι ποτέ δεν θα το κατάφερνες αυτό».
- «Ποτέ δεν θα έκανα κάτι τέτοιο, γίνεσαι υπερβολικός/ή».
- «Το ξέρεις ότι η μνήμη σου είναι πολύ κακή».
- «Δεν πιστεύω ότι κλαίς για κάτι τέτοιο. Νομίζω υπερβάλεις».
- «Θα έπρεπε να νιώθεις ενοχές γι’αυτό που έκανες».
- «Μη γίνεσαι παρανοϊκός/ή».
- «Σταμάτα να είσαι τόσο συναισθηματικός/ή».
Στις υγιείς σχέσεις το κάθε μέλος επιθυμεί για το άλλο μέλος να βιώνει εμπιστοσύνη στην κρίση του και να έχει αυτοπεποίθηση. Στην περίπτωση όμως του gaslighter, αυτός μπορεί να επικοινωνεί με το φίλο/η του, το σύντροφό του ή με άλλος μέλος της οικογένειάς του, με τέτοιο τρόπο που αυτό το μέλος να βιώνει αυτο-αμφισβήτηση και μπέρδεμα. Συνεπακόλουθα, τα άτομα που κάνουν gaslighting δεν στοχεύουν απαραίτητα σε άτομα που έχουν αυτοπεποίθηση. Την ίδια όμως στιγμή, ο οποιοσδήποτε από εμάς μπορεί να πέσει θύμα του gaslighting.
Συνήθως, τα άτομα που κάνουν gaslighting βιώνουν μη διαγνωσμένα θέματα ψυχικής υγείας, όπως ναρκισσισμό ή κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας. Το άτομο που κάνει gaslighting λαμβάνει από τη συμπεριφορά αυτή μια αίσθηση δύναμης, παίρνει αυτό που θέλει και αποφεύγει την ανάληψη ευθύνης. Μπορεί να συνεχίζει να κάνει κακό σε άλλους, χωρίς ποτέ να λογοδοτεί σε κανέναν, γιατί το θύμα του ζει απομονωμένο από οποιαδήποτε μορφή υποστηρικτικού δικτύου και αναζήτησης βοήθειας.
Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας διαπροσωπικής δυναμικής για το θύμα, είναι να αμφιβάλλει για την πραγματικότητά του και τις γνωστικές του ικανότητες. Αυτό το κάνει να εξαρτάται από το θύτη αναζητώντας συνεχώς συναισθηματική επιβεβαίωση.
Συνήθως βιώνει:
- Ενοχή
- Κατάθλιψη
- Άγχος
- Έλλειψη ανεξαρτησίας
- Παράνοια
- Αναποφασιστικότητα και μπέρδεμα.
Σε περίπτωση που βιώνετε οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης, θα πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια. Συχνά, η συναισθηματική κακοποίηση, όπως είναι το gaslighting οδηγεί σε σωματική κακοποίηση. Επικοινωνήστε για καθοδήγηση με οποιαδήποτε δομή για ενδοοικογενειακή βία ή με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Sweet, P. (2019). The Sociology of Gashligting. American Sociological Review. Vol. 84(5) 851–875.
Abramson, K. (2014). Turning Up the Lights on Gashlighting. Philosophical Perspectives, 28(1), 1–30.
Stern, R. (2018). The Gaslight Effect: How to spot and survive the hidden manipulation others use to control your life. Harmony Books.
