Μαρία Ζαφείρη, MD, MSc, BCMAS, Παθολόγος με μετεκπαίδευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη και τη Γηριατρική. Yποψήφια διδάκτωρ Ιατρικής σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών. Medical Policy Manager, Novo Nordisk
Η παχυσαρκία αποτελεί μία χρόνια, υποτροπιάζουσα, εξελισσόμενη και πολυπαραγοντική νόσο, που τα τελευταία χρόνια εισέρχεται στο επιστημονικό προσκήνιο δυναμικά, εξαιτίας πλήθους ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων που εγείρει, απαιτώντας μακροχρόνια διαχείριση.
Συνιστά μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας ανά την υφήλιο και ορίζεται ως υπερβολική συσσώρευση λίπους, με βλαπτικές επιδράσεις σε πολλαπλά όργανα και συστήματα. Χαρακτηρίζεται από τιμές δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) ≥30kg/m2.
Παγκοσμίως, πάνω από 764.000.000 ενήλικες πάσχουν από παχυσαρκία, ενώ μέχρι το 2030 οι εκτιμήσεις είναι εξαιρετικά δυσοίωνες, αφού προβλέπεται ότι 1 στις 5 γυναίκες και 1 στους 7 άνδρες θα ζουν με παχυσαρκία, αριθμοί που αντιστοιχούν σε περισσότερους από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους. Στην Ελλάδα, με βάση τα πιο πρόσφατα δεδομένα, σχεδόν 1 στα 3 άτομα εμφανίζει παχυσαρκία.
Μεγάλος αριθμός συννοσηροτήτων και επιλοκών συνδέονται με την παχυσαρκία, συμπεριλαμβανομένων των μεταβολικών νοσημάτων (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος), των καρδιαγγειακών νοσημάτων, των μηχανικών προβλημάτων (οστεοαρθρίτιδα, οσφυαλγία, υπνική άπνοια, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση) και των νοητικών διαταραχών (αγχώδης διαταραχή, κατάθλιψη), μειώνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης των ατόμων με παχυσαρκία.
Μία ιδιαιτέρως σημαντική, αλλά ταυτόχρονα υποεκτιμώμενη και ανεπαρκώς αναγνωρισμένη επιπλοκή της παχυσαρκίας είναι τα νεοπλάσματα. Ο καρκίνος αποτελεί κύρια αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας παγκοσμίως και ο υψηλός ΔΜΣ έπεται μετά το κάπνισμα, ως ο δεύτερος τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου.
Το 4-8% όλων των νεοπλασμάτων αποδίδεται στην παχυσαρκία, ενώ αυξανόμενος βαίνει και ο αριθμός συγκεκριμένων εστιών που σχετίζονται με υψηλό ΔΜΣ, με 13 τουλάχιστον εστίες καρκίνου να έχουν βρεθεί έως τώρα ότι σχετίζονται με τη σύγχρονη αυτή μεταβολική επιδημία.
Η παχυσαρκία συνδέεται με υψηλό σχετικό κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου, όπως το αδενοκαρκίνωμα του ενδομητρίου και του οισοφάγου, με μέτριο σχετικό κίνδυνο για καρκίνο του παγκρέατος, του ήπατος, του νεφρού, του στομάχου, μηνιγγιώματος και πολλαπλού μυελώματος, ενώ μικρότερος είναι ο σχετικός κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου, του μετεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού (θα πρέπει να σημειωθεί ότι η παχυσαρκία πιθανώς σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο προεμμηνοπαυσιακού καρκίνου του μαστού, γεγονός που χαρακτηρίζεται ως «το παράδοξο της παχυσαρκίας» ή «αντίστροφη επιδημιολογία», εύρημα που τελεί υπό διερεύνηση σε μελέτες), καρκίνου της χοληδόχου κύστεως, των ωοθηκών και του θυρεοειδούς. Επιπρόσθετα, οι εκβάσεις (ποσοστά επιβίωσης, επιπλοκές) είναι δυσμενέστερες για ορισμένους καρκίνους σε άτομα με παχυσαρκία, έναντι των νορμοβαρών ατόμων.
Μολονότι στους άνδρες εμφανίζεται υψηλότερη επίπτωση κακοηθειών, οι γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερη συνολική συχνότητα καρκίνων που σχετίζονται με την υπερβαρότητα ή την παχυσαρκία. Επιπρόσθετα, η αύξηση του σωματικού λίπους στην εφηβική και πρώτη ενήλικο ζωή έχει συσχετισθεί με κίνδυνο νεοπλασίας σε μεταγενέστερο χρόνο, ως εκ τούτου το αυξημένο βάρος κατά την παιδική ηλικία και την πρώτη ενήλικο ζωή έχει σχετιστεί με καρκίνο του παγκρέατος, του θυρεοειδούς, του παχέος εντέρου, με γαστρικό καρκίνο και με το πολλαπλό μυέλωμα.
Ο ακριβής ρόλος της παχυσαρκίας στην αιτιοπαθογένεση του καρκίνου δεν είναι πλήρως διευκρινισμένος, καθώς η σύνδεση μεταξύ τους είναι πολύπλοκη και πολυπαραγοντική. Ωστόσο, το υπερβάλλον σπλαγχνικό λίπος συνιστά έναν μεταβολικά ενεργό ιστό, που προάγει διαταραχές στο μικροπεριβάλλον και οδηγεί σε ανάπτυξη νεοπλασμάτων.
Ορισμένοι μηχανισμοί σύνδεσης της παχυσαρκίας με τα νεοπλάσματα περιλαμβάνουν: α) Μεταβολή στην παραγωγή και την παθοφυσιολογία των αδιποκινών (π.χ. χαμηλά επίπεδα αδιπονεκτίνης ή υψηλά επίπεδα λεπτίνης), β) υποκλινική χρόνια φλεγμονή και αυξημένο οξειδωτικό στρες, γ) υπερινσουλιναιμία και διαταραχή στο σύστημα και τη σηματοδότηση του IGF-1, δ) μεταβολή στη βιοσύνθεση των ορμονών του φύλου, με αύξηση του επιπέδου των οιστρογόνων, ε) μεταβολή στο εντερικό μικροβίωμα με διατάραξη του εντερικού φραγμού, φλεγμονή και παραγωγή καρκινογόνων μεταβολιτών, στ) Έκτοπη εναπόθεση λίπους, ζ) μηχανικοί παράγοντες π.χ. οισοφάγος Barrett.
Η συνύπαρξη παχυσαρκίας και νεοπλασμάτων αποτελεί ένα αυξανόμενο κλινικό, κοινωνικό και οικονομικό ζήτημα, που θα απασχολήσει ευρέως τα συστήματα υγείας μελλοντικά. Η καταπολέμηση της παχυσαρκίας με την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής με σωστή διατροφή και άσκηση, καθώς και με τις σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους, οδηγούν σε απώλεια βάρους, μειώνοντας ενδεχομένως τον κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών που σχετίζονται με την παχυσαρκία, όπως η καρκινογένεση. Η ευαισθητοποίηση των ατόμων αναφορικά με τους κινδύνους της παχυσαρκίας και η διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους κρίνεται ζωτικής σημασίας.
Βιβλιογραφία
- World Obesity. World Obesity Atlas 2022. Available at: https://www.worldobesity.org/resources/resource-library/world-obesity-atlas-2022
- Touloumi G, Karakosta A, Kalpourtzi N, et al ; EMENO study group. High prevalence of cardiovascular risk factors in adults living in Greece: the EMENO National Health Examination Survey. BMC Public Health. 2020 Nov 7;20(1):1665.
- Sharma AM. Obes Rev 2010;11:808–9;
- Guh DP et al. BMC Public Health 2009;9:88;
- Luppino FS et al. Arch Gen Psychiatry 2010;67:220–9;
- Simon GE et al. Arch Gen Psychiatry 2006;63:824–30;
- Church TS et al. Gastroenterology 2006;130:2023–30;
- Li C et al. Prev Med 2010;51:18–23;
- Hosler AS. Prev Chronic Dis 2009;6:A48.
- https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/obesity/obesity-fact-sheet ; Accessed on 03 March 2023
- Pearson-Stuttard J, Zhou B, Kontis V, Bentham J, Gunter MJ, Ezzati M. Worldwide burden of cancer attributable to diabetes and high body-mass index: a comparative risk assessment. Lancet Diabetes Endocrinol. 2018 Jun;6(6):e6-e15. doi: 10.1016/S2213-8587(18)30150-5. PMID: 29803268; PMCID: PMC5982644.
- Avgerinos KI, Spyrou N, Mantzoros CS, Dalamaga M. Obesity and cancer risk: Emerging biological mechanisms and perspectives. 2019 Mar;92:121-135. doi: 10.1016/j.metabol.2018.11.001. Epub 2018 Nov 13. PMID: 30445141.
- Argyrakopoulou G, Dalamaga M, Spyrou N, Kokkinos A. Gender Differences in Obesity-Related Cancers. Curr Obes Rep. 2021 Jun;10(2):100-115. doi: 10.1007/s13679-021-00426-0. Epub 2021 Feb 1. PMID: 33523397.
- Key TJ, et al. Endogenous Hormones Breast Cancer Collaborative Group. Body mass index, serum sex hormones, and breast cancer risk in postmenopausal women. J Natl Cancer Inst. 2003 Aug 20;95(16):1218-26.
- Avgerinos KI, Spyrou N, Mantzoros CS, Dalamaga M. Obesity and cancer risk: Emerging biological mechanisms and perspectives. 2019 Mar;92:121-135. doi: 10.1016/j.metabol.2018.11.001.
- Park Y et al. Diabetes and adiposity: A heavy load for cancer. Lancet Diabetes Endocrinol 2018 Feb: 6(2): 82-83
- https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/obesity/obesity-fact-sheet ; Accessed on 03 March 2023;
