Βίκυ Πυρογιάννη, MSc, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Επιστημονική σύμβουλος σε θέματα διατροφής της Διεθνούς Ένωσης Γλυκαντικών (International Sweeteners Association)
Τους τελευταίους μήνες διαβάσαμε πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες για τα υποκατάστατα ζάχαρης με αφορμή πρόσφατες ανακοινώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Τι αναφέρουν όμως αυτές οι δημοσιεύσεις και κατά πόσο αφορούν τους ανθρώπους που ζουν με διαβήτη;
Συστάσεις ΠΟΥ για τη χρήση γλυκαντικών
Τον Μάιο του 2023, ο ΠΟΥ δημοσίευσε συστάσεις για τη χρήση των υποκατάστατων ζάχαρης χωρίς θερμίδες. Οι συστάσεις αυτές, ωστόσο, δεν απευθύνονται σε άτομα με διαβήτη, όπως διευκρίνισε ο ΠΟΥ. Δεν εξετάστηκαν οι διαθέσιμες μελέτες για το ρόλο των γλυκαντικών στο διαβήτη, γιατί ο στόχος των συστάσεων ήταν η πρόσληψη της παχυσαρκίας και των συνοδών νοσημάτων και όχι η διατροφική αντιμετώπιση παθήσεων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και 2.
Ο ΠΟΥ κατέληξε σε μία ασθενή σύσταση (conditional recommendation) να μην χρησιμοποιούνται τα υποκατάστατα ζάχαρης ως μέσο για τον έλεγχο του σωματικού βάρους και τη μείωση των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων. Η σύσταση χαρακτηρίστηκε ως «ασθενής», γιατί τα επιστημονικά δεδομένα κρίθηκαν ελλιπή. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ο ΠΟΥ δεν ήταν σίγουρος για τα οφέλη ή τους κινδύνους αυτής της σύστασης (π.χ. αν η σύσταση μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση στην κατανάλωση ζάχαρης).
Πού όμως βασίστηκε ο ΠΟΥ στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Τα αποτελέσματα μιας συστηματικής ανασκόπησης του ίδιου του ΠΟΥ που περιλάμβανε δεκάδες καλά σχεδιασμένες ελεγχόμενες κλινικές μελέτες έδειξαν, ότι η χρήση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών οδηγεί σε χαμηλότερη πρόσληψη ζάχαρης και θερμίδων και (μικρή αλλά σημαντική) μείωση σωματικού βάρους σε μελέτες με διάρκεια έως και δύο χρόνια.
Ωστόσο, ο ΠΟΥ δεν έλαβε υπόψιν του τα παραπάνω δεδομένα, γιατί θεώρησε ότι το όφελος αυτό δεν ξέρουμε αν είναι μακροχρόνιο.
Αντιθέτως, βασίστηκε σε μελέτες παρατήρησης που δεν επιβεβαίωσαν μακροχρόνια οφέλη στην πρόληψη ή πιθανόν και συσχέτιση με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας και συνοδών νοσημάτων. Ωστόσο, οι μελέτες αυτές έχουν σημαντικά μεθοδολογικά προβλήματα, όπως αναγνώρισε ο ΠΟΥ και επισήμαναν πολλοί επιστήμονες, μιας και ο σχεδιασμός τους δεν επιτρέπει να διερευνηθεί η σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Δεν μπορεί, δηλαδή, να αποδειχθεί αν η σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση υποκατάστατων ζάχαρης με την παχυσαρκία εμφανίζεται επειδή τα άτομα με παχυσαρκία απλά επιλέγουν περισσότερα υποκατάστατα στην προσπάθειά τους να μειώσουν τη ζάχαρη (δηλαδή δεν ξέρουμε αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα). Σε κάθε περίπτωση, η σύσταση αυτή δεν αφορά στα άτομα που ζουν με διαβήτη, όπως ξεκαθάρισε ο ΠΟΥ.
Τι ισχύει για το ρόλο των ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών στο διαβήτη;
Σε αντίθεση με τη ζάχαρη, τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά χωρίς θερμίδες όπως η στέβια, η σουκλαρόζη, η ασπαρτάμη, η σακχαρίνη, κ.ά., δεν αυξάνουν καθόλου τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.
Από μόνα τους, τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά δεν θα «ρίξουν το σάκχαρο» (δεν είναι φάρμακα!), αλλά αν αντικαταστήσουμε ένα τρόφιμο/ ρόφημα με ζάχαρη με το αντίστοιχο με ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά, θα έχουμε καλύτερη διαχείριση του σακχάρου μεταγευματικά.
Αυτό το όφελος προκύπτει ξεκάθαρα από πλήθος κλινικών μελετών. Αξιολογώντας αυτά τα δεδομένα, ο Αμερικάνικος Σύλλογος Διαβήτη (American Diabetes Association), η Ευρωπαϊκή Εταιρεία για τη Μελέτη του Διαβήτη (European Association for the Study of Diabetes), ο Βρετανικός αντίστοιχος φορέας (Diabetes UK) και άλλοι επιστημονικοί σύλλογοι σε όλο τον κόσμο, έχουν εκδώσει δικές τους διατροφικές οδηγίες για τα άτομα με διαβήτη, συστήνοντας τη χρήση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών, ως αντικατάστατα της ζάχαρη στη διατροφή, μιας και δεν επιδρούν στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
Είναι ασφαλείς;
Η πρόσφατη είδηση ότι η ασπαρτάμη κατατάχθηκε από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (International Agency for the Research of Cancer – IARC), ως «πιθανόν καρκινογόνος» ουσία, προκάλεσε έντονη ανησυχία στα άτομα με διαβήτη, παρά το γεγονός ότι η ασφάλειά της έχει επιβεβαιωθεί από όλους τους σημαντικούς φορείς ασφάλειας τροφίμων ανά τον κόσμο. Μάλιστα, η ασφάλεια της ασπαρτάμης επαναβεβαιώθηκε μόλις τον Ιούλιο του 2023 από τον παγκόσμιο φορέα ασφάλειας τροφίμων, τη Μεικτή Επιτροπή για τα Πρόσθετα Τροφίμων του ΠΟΥ και του Διεθνούς Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (WHO/FAO Joint Expert Committee on Food Additives – JEFCA), η οποία εξέτασε και τα συμπεράσματα του IARC.
Όπως ενημέρωσε με ανακοίνωσή του τον Ιούλιο του 2023 και ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), η JEFCA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν πειστικά αποδεικτικά στοιχεία από μελέτες σε πειραματόζωα ή ανθρώπους ότι η ασπαρτάμη έχει δυσμενείς συνέπειες στην υγεία μετά την κατανάλωσή της. Αξιολογώντας όλα τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, η JEFCA διατήρησε την τιμή της Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης για την ασπαρτάμη στα 40 mg/kg σωματικού βάρους την ημέρα, ποσότητα που αντιστοιχεί σε περίπου 80 γλυκαντικά δισκία ή 15 κουτάκια αναψυκτικού την ημέρα για έναν ενήλικα. Ως Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ΑΗΠ) ορίζεται η ποσότητα του πρόσθετου τροφίμου, που μπορεί να καταναλώνεται καθημερινά και δια βίου, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία.
Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority – EFSA) και ο Αμερικάνικος Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (US Food and Drug Administration – FDA) έχουν επιβεβαιώσει πολλαπλώς την ασφάλεια τόσο της ασπαρτάμης όσο και των υπόλοιπων εγκεκριμένων γλυκαντικών μετά από διεξοδικές αξιολογήσεις και τακτικές επαναξιολογήσεις.
Συμπέρασμα
Τα υποκατάστατα ζάχαρης δεν είναι «μαγικά» συστατικά που από μόνα τους θα οδηγήσουν σε απώλεια βάρους ή στη ρύθμιση του σακχάρου στα άτομα με διαβήτη.
Είναι ασφαλή για κατανάλωση και μπορούν να είναι χρήσιμα για τους ανθρώπους που ζουν με διαβήτη, εφόσον αντικαταστήσουν τη ζάχαρη και ενταχθούν στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής.
Βιβλιογραφία
World Health Organization (WHO). Use of non-sugar sweeteners: WHO guideline. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/9789240073616
Khan TA, et al. WHO guideline on the use of non-sugar sweeteners: a need for reconsideration. Eur J Clin Nutr 2023 Sep18. Available at: https://doi.org/10.1038/s41430-023-01314-7 Greyling A, et al. Acute glycemic and insulinemic effects of low-energy sweeteners: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2020;112(4):1002-1014. Available at: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32672338/
Diabetes and Nutrition Study Group (DNSG) of the European Association for the Study of Diabetes (EASD). Evidence-based European recommendations for the dietary management of diabetes. Diabetologia. 2023;66:965-985. Available at: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37069434/
ElSayed NA, et al. American Diabetes Association (ADA). 5. Facilitating Positive Health Behaviors and Well-being to Improve Health Outcomes: Standards of Care in Diabetes-2023. Diabetes Care. 2023;46(Supplement_1):S68-S96. Available at: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36507648/
Diabetes UK. The use of low or no calorie sweeteners. Position Statement. Updated December 2018. Available at: https://www.diabetes.org.uk/professionals/position-statements-reports/food-nutrition-lifestyle/use-of-low-or-no-calorie-sweetners
Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives (JECFA)/International Agency for Research on Cancer (IARC). Summary of findings of the evaluation of aspartame at the International Agency for Research on Cancer (IARC) Monographs Programme’s 134th Meeting, 6–13 June 2023 and The JOINT FAO/WHO EXPERT COMMITTEE ON FOOD ADDITIVES (JECFA) 96th meeting, 27 June–6 July 2023. Available at: https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2023/07/Summary_of_findings_Aspartame.pdf
Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ). ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ: Ενημέρωση και διευκρινίσεις ΕΦΕΤ σχετικά με την ασπαρτάμη και τις αξιολογήσεις από IARC και JEFCA. 14 Ιουλίου 2023. Διαθέσιμο: https://www.efet.gr/index.php/el/component/k2/item/5215-deltio-typou-enimerosi-kai-diefkriniseis-efet-sxetika-me-tin-aspartami-kai-tis-aksiologiseis-apo-iarc-kai-jefca?highlight=WyJcdTAzYjFcdTAzYzNcdTAzYzBcdTAzYjFcdTAzYzFcdTAzYzRcdTAzYWNcdTAzYmNcdTAzYjciXQ==
EFSA ANS Panel (EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food), 2013. Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive. EFSA Journal 2013; 11(12):3496, 263 pp. doi:10.2903/j.efsa.2013.3496
U.S. Food and Drug Administration (FDA). Aspartame and other sweeteners in food. 14 July 2023. Available at: https://www.fda.gov/food/food-additives-petitions/aspartame-and-other-sweeteners-food
