NOCEBO

217

Nocebo σημαίνει η βίωση ανεπιθύμητων ενεργειών μιας οποιαδήποτε θεραπείας, οι οποίες όμως δεν οφείλονται σε φαρμακολογικές δράσεις, αλλά στην υποκειμενική αρνητική προσδοκία του ασθενή ότι η συγκεκριμένη θεραπεία θα τον βλάψει.

Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται στις κλινικές μελέτες, σε εκείνους τους ασθενείς που, παρά το γεγονός ότι παίρνουν το εικονικό φάρμακο (placebo), εμφανίζουν ανεπιθύμητες ενέργειες σαν να έπαιρναν το  φάρμακο.  Ο λόγος που τις εμφανίζουν σχετίζεται με το φόβο, ότι η θεραπεία που παίρνουν εκτός από βελτίωση της πάθησής τους, θα προκαλέσει και ανεπιθύμητες ενέργειες.  Εφόσον δε γνωρίζουν ποια θεραπεία παίρνουν στη διάρκεια της μελέτης (το υπό μελέτη φάρμακο ή το εικονικό), βιώνουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες που οι ερευνητές τους είπαν ότι μπορεί να εμφανίσουν στην περίπτωση που πάρουν το υπό μελέτη φάρμακο.  Μάλιστα, είναι τόσο έντονες αυτές οι ανεπιθύμητες ενέργειες που βιώνουν, ώστε ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών σταματά τη θεραπεία εξαιτίας τους.

Από μετα-αναλύσεις κλινικών μελετών, γνωρίζουμε ότι περίπου 1 στους 20 ασθενείς σταματά μια θεραπεία λόγω nocebo (δηλαδή από φόβο), ενώ περίπου οι μισοί εμφανίζουν άλλες λιγότερο έντονες ανεπιθύμητες ενέργειες.  Στην καθημερινή ιατρική, η nocebo συμπεριφορά είναι πολύ συχνότερη ωστόσο, γιατί εκείνοι που φοβούνται περισσότερο τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων, φυσικά δε δέχονται να συμμετέχουν σε κλινικές μελέτες νέων φαρμάκων.

Στην καθημερινότητα, οι ασθενείς παθαίνουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες που διαβάζουν στις οδηγίες του φαρμάκου ή που τους λέει ο ιατρός ότι μπορεί να εμφανίσουν και συχνά, σταματούν τη θεραπεία εξαιτίας τους. Αυτό προκαλεί μεγάλη αναστάτωση στη θεραπευτική πορεία ενός ασθενή, γιατί ακυρώνονται διάφορες θεραπείες χωρίς πραγματική επικίνδυνη φαρμακολογική επιρροή.  Όταν οι θεραπείες είναι περιορισμένες, το πρόβλημα οξύνεται ακόμη περισσότερο.  Είναι σημαντικό, επομένως, να προσδιοριστεί η αιτιοπαθογένεια αυτής της συμπεριφοράς, ώστε να τροποποιηθεί.

Προηγούμενες μελέτες έχουν αποδείξει στενή σχέση του nocebo με τους μηχανισμούς που ελέγχουν το φόβο. Το nocebo υπάρχει σαν σχεδιασμός προστασίας στον εγκέφαλό μας, ώστε να μας προστατεύει από επικίνδυνες συμπεριφορές και καταστάσεις. Ελέγχεται από συγκεκριμένους νευρομεταβιβαστές και από συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που έχουν χαρτογραφηθεί.  Έχει επομένως βιολογική βάση και δεν αποτελεί «υστερική συμπεριφορά». Ακριβώς όπως το placebo, που αντιπροσωπεύει τη θετική προσδοκία ότι μια θεραπεία θα μας ωφελήσει-θεραπεύσει. Και το placebo υπάρχει σαν σχεδιασμός στον εγκέφαλό μας, για να προσδιορίζει και να ελέγχει συμπεριφορές ανταμοιβής και ηδονής, που σχετίζονται άμεσα με την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους μας (φαγητό, σεξ).

Σήμερα γνωρίζουμε, ότι η σχέση ιατρού-ασθενή είναι πολύ σημαντική για τη μείωση του nocebo και την αύξηση του placebo, αλλά υπάρχουν και πολλοί άλλοι παράγοντες, οι οποίοι δεν μπορούν να τροποποιηθούν, όπως η ηλικία και το φύλο του ασθενή, η πάθηση από την οποία υποφέρει, οι προηγούμενες προσωπικές εμπειρίες του ασθενή, η ασφάλεια του φαρμάκου, η εμφάνιση της συσκευασίας του, η τιμή του και βέβαια, αν είναι πρωτότυπο ή γενόσημο φάρμακο.

Tα γενόσημα φάρμακα προκαλούν περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες από ότι τα πρωτότυπά τους για πολλούς nocebo λόγους. Είναι πολύ φθηνότερα, παράγονται από μικρότερες, συνήθως, φαρμακευτικές εταιρείες που μπορεί να είναι Ελληνικές και κυρίως, είναι «αντίγραφα», επομένως περισσότερο επίφοβα. Ο ιατρός θα πρέπει να εξηγεί διεξοδικά το φαινόμενο nocebo στους ασθενείς του και να χτίζει μια επικοινωνία εμπιστοσύνης μαζί του, που αποτελεί το σημαντικότερο φράχτη για το nocebo και τον καλύτερο εφαλτήρα για το placebo.