ΙΝΟΜΥΑΛΓΙΑ – Η νόσος «φάντασμα»

2924

Η ινομυαλγία είναι ένα σύνδρομο χρόνιου γενικευμένου σωματικού πόνου που συνοδεύεται από αίσθημα έντονης αδυναμίας και ύπνου που δεν ξεκουράζει και δεν αναζωογονεί. Επειδή ακριβώς μιλάμε για σύνδρομο και όχι για νόσο με συγκεκριμένα συμπτώματα και αντιμετώπιση, η ινομυαλγία έχει επικρατήσει να αναφέρεται και ως η «νόσος- φάντασμα». Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι να τεθεί η διάγνωση, πολλοί ασθενείς αντιμετωπίζονται από το περιβάλλον τους ως «υπερβολικοί» ή ως «κατά φαντασίαν ασθενείς».

Την ανωτέρω χαρακτηριστική τριάδα συμπτωμάτων μπορεί να συνοδεύει και μια μεγάλη γκάμα άλλων συμπτωμάτων, τα οποία δεν είναι τα ίδια για κάθε ασθενή. Τέτοια συμπτώματα είναι:

 

  • Ευερέθιστο έντερο
  • Ευερέθιστη ουροδόχος κύστη
  • Πονοκέφαλοι και ημικρανίες
  • Σύνδρομο ανήσυχων άκρων (ανησυχία των ποδιών τη νύχτα)
  • Αδυναμία συγκέντρωσης ή μειωμένη διάρκεια προσοχής
  • Προβλήματα με τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη
  • Μειωμένη ταχύτητα αντιδράσεων
  • Αδυναμία εκτέλεσης πολλαπλών αποστολών
  • Ξηρότητα στόματος (ξηροστομία)
  • Δερματικές ευαισθησίες, όπως έντονο αίσθημα πόνου με την απλή ψαύση, το χτένισμα ή την επαφή (αλλοδυνία)
  • Άγχος, κατάθλιψη
  • Πόνος κατά την περίοδο
  • Βουητά στα αυτιά, ζάλη
  • Μουδιάσματα και καψίματα σε διάφορα σημεία του σώματος, στα χέρια ή στα πόδια
  • Δυσλειτουργία κροταφογναθικής άρθρωσης
  • Συμπτωματική υπογλυκαιμία

Οι πόνοι στην ινομυαλγία είναι διάχυτοι και όχι εντοπισμένοι σε κάποιο ή κάποια σημεία του σώματος. Άκρα (χέρια, πόδια) και κορμός του σώματος συμμετέχουν εξίσου στον εντοπισμό του πόνου. Οι πόνοι είναι συνεχείς και βαθείς, προερχόμενοι βασικά από ινο-μυϊκούς σχηματισμούς. Τους πόνους μπορεί να συνοδεύει δυσκαμψία των αρθρώσεων και του σώματος που είναι πιο έκδηλη κατά την πρωινή έγερση από το κρεβάτι. Αρκετά άτομα, παράλληλα με τους πόνους, αναφέρουν και μουδιάσματα ή τσιμπήματα υπό μορφή βελονών σε διάφορα σημεία του σώματος. Όχι σπάνια, συνυπάρχει υπερβολική ευαισθησία στο άγγιγμα του δέρματος (χάιδεμα, χτένισμα) που μεταφράζεται σε πόνο ή δυσφορία (αλλοδυνία) ή ακόμα και δυσανεξία στο φως και στους ήχους (φωτοφοβία, ηχοφοβία). Χαρακτηριστική είναι η πρόκληση πόνου με την άσκηση πιέσεως σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος.

Το αίσθημα κόπωσης στην ινομυαλγία είναι πολύ έντονο και εκδηλώνεται ακόμα και επί απουσίας οποιασδήποτε δραστηριότητας, γίνεται δε βασανιστικό και εξοντωτικό με την παραμικρή σωματική ή πνευματική δραστηριότητα. Το αίσθημα κόπωσης παρεμβαίνει επηρεάζοντας αρνητικά τις επαγγελματικές, κοινωνικές και οικογενειακές δραστηριότητες του πάσχοντος από ινομυαλγία ατόμου, καθιστώντας το πρακτικά ανίκανο και ανάπηρο. Λόγω του αισθήματος κόπωσης, οι πάσχοντες αποφεύγουν συχνά οποιαδήποτε δραστηριότητα και παραμένουν για πολλές ώρες ξαπλωμένοι στο κρεβάτι ή καθισμένοι σε μια αναπαυτική πολυθρόνα.

Ο ύπνος των πασχόντων από ινομυαλγία δεν είναι βαθύς και αναζωογονητικός, με αποτέλεσμα το άτομο να ξυπνάει κουρασμένο και να παραπονιέται ότι δε χόρτασε τον ύπνο ακόμα και αν αυτός, σε διάρκεια, ήταν αρκετών ωρών. Συχνά, ο ύπνος είναι διακεκομμένος και διαταράσσεται εύκολα από θορύβους και σκέψεις.

Οι νοητικές διαταραχές συχνότερα εκδηλώνονται με αδυναμία ή δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής με δυσκολία στη σκέψη και στην ανάκληση των σωστών λέξεων κατά την ομιλία και με διαταραχές μνήμης.

Συχνότητα εμφάνισης της ινομυαλγίας

Η ινομυαλγία είναι μια αρκετά συχνή πάθηση, αφού, ανάλογα με τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούμε, η συχνότητα εμφάνισής της στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται από 2-8%, καθιστώντας την δεύτερη συχνότερη ρευματοπάθεια μετά την οστεοαρθρίτιδα. Στη συντριπτική της πλειοψηφία προσβάλλει γυναίκες. Σύμφωνα με τα παλαιά κριτήρια διάγνωσης (1990) του Αμερικανικού Κολλεγίου Ρευματολογίας η οποία βασιζόταν κυρίως στο διάχυτο πόνο και στην ανεύρεση επώδυνων στην πίεση σημείων, η σχέση γυναικών/ανδρών ήταν 7:1 και αυτό γιατί στους άνδρες συνήθως έλειπαν τα ευαίσθητα στην πίεση σημεία. Με τα νέα διαγνωστικά κριτήρια (2010), με τα οποία η διάγνωση πλέον βασίζεται περισσότερο στο σύνολο των άλλων συμπτωμάτων και όχι στην ύπαρξη ευαίσθητων στην πίεση σημείων, η σχέση γυναικών/ανδρών πλέον είναι 2:1, όμοια δηλ. με αυτή όλων των άλλων συνδρόμων χρόνιου πόνου.

Η ηλικία εμφάνισης της νόσου βρίσκεται μεταξύ 20-50 ετών, ωστόσο σπανιότερα μπορεί να προσβληθούν ακόμα και παιδιά. Η συχνότητά της φαίνεται να αυξάνεται με την ηλικία.

Η ινομυαλγία παρουσιάζεται συχνότερα σε άτομα που πάσχουν από ρευματικά νοσήματα. Έτσι, υπολογίζεται ότι το 20% των ασθενών με ρευματοειδή αρθρίτιδα και το 50% των ασθενών με ερυθηματώδη λύκο πάσχουν από ινομυαλγία.

Διάγνωση

Δεν υπάρχουν ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις για τη διάγνωση της ινομυαλγίας και έτσι η διάγνωσή της βασίζεται αποκλειστικά στην αξιολόγηση των συμπτωμάτων και στον καθορισμό κλινικών κριτηρίων με βάση τα οποία με μεγάλη πιθανότητα τίθεται η διάγνωση της ινομυαλγίας. Οι εργαστηριακές εξετάσεις, συνήθως, βοηθούν στον αποκλεισμό άλλων παθολογικών καταστάσεων που μιμούνται ή μοιράζονται πολλά κοινά συμπτώματα με την ινομυαλγία.

Το Αμερικανικό Κολλέγιο Ρευματολογίας (ΑΚΡ) τo 1990 όρισε τα κριτήρια διάγνωσης της ινομυαλγίας. Σύμφωνα με αυτά πρέπει να υπάρχουν διάχυτοι σωματικοί πόνοι και πόνος ή ευαισθησία στην πίεση τουλάχιστον σε 11 από 18 προκαθορισμένα σημεία του σώματος (βλέπε εικόνα 1). Η διάγνωση γίνεται βεβαιότερη, αν τα σημεία αυτά εντοπίζονται διάχυτα και στα 4 τεταρτημόρια του σώματος (άνω και κάτω ήμισυ του σώματος, δεξιό και αριστερό ήμισυ του σώματος). Τα σημεία αυτά καλούνται σημεία έκκλησης πόνου (trigger points ή tender points) και η ανεύρεση 11 τέτοιων σημείων μπορεί να θέσει τη διάγνωση της ινομυαλγίας με μεγάλη πιθανότητα.

Στη συνέχεια, επειδή εφαρμόζοντας μόνο τα κριτήρια αυτά διέφευγαν της διάγνωσης κατηγορίες ασθενών και ιδιαίτερα άνδρες το ΑΚΡ το 2010 έδωσε μεγαλύτερη βαρύτητα στα άλλα συμπτώματα και λιγότερο στην ευαισθησία των ανωτέρω περιγραφομένων σημείων έκκλησης πόνου.

Ο μηχανισμός γένεσης του πόνου

Η αίσθηση/αντίληψη του πόνου γίνεται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα με την ακόλουθη διαδικασία. Σχεδόν σε όλο το σώμα μας υπάρχουν υποδοχείς (ανιχνευτές) του πόνου. Όταν κάποιο ερέθισμα (μηχανικό, χημικό κλπ) δράσει σε κάποιο σημείο του σώματός μας, τότε ενεργοποιούνται οι υποδοχείς αυτοί οι οποίοι μεταφέρουν με ειδικές νευρικές ίνες το ερέθισμα αρχικά στο Νωτιαίο Μυελό. Εκεί το ερέθισμα το παραλαμβάνουν άλλες νευρικές ίνες που το μεταφέρουν με τη σειρά τους στον εγκέφαλο, όπου γίνεται και η επεξεργασία και η αντίληψη του ερεθίσματος σαν πόνος.

Στην ινομυαλγία μικρής έντασης επώδυνα ενοχλήματα γίνονται αντιληπτά σαν έντονος ή και πολύ έντονος πόνος.

Γενικά, πιστεύεται ότι τα άτομα που εμφανίζουν ινομυαλγία, από απόψεως προσωπικότητας, ανήκουν σε μια κατηγορία ατόμων επιρρεπών στην εκδήλωση διαφόρων επώδυνων καταστάσεων που τα βασανίζουν από πολύ νωρίς στη ζωή τους και που διαρκούν συνήθως εφ΄όρου ζωής. Στη διαμόρφωση αυτής της ευαίσθητης στον πόνο προσωπικότητας φαίνεται να ενέχονται γενετικοί (κληρονομικοί) παράγοντες αλλά και επιγενείς, δηλαδή επίκτητοι και περιβαλλοντολογικοί παράγοντες. Στους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες εντάσσονται στρεσογόνοι παράγοντες, όπως οξείς πόνοι που συνήθως διαρκούν λίγες εβδομάδες, τραυματισμοί κ.λπ.

Η ινομυαλγία μπορεί να συνυπάρχει με άλλες χρόνιες επώδυνες παθήσεις, όπως η οστεοαρθρίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα ή λύκος. Το 10-30% των πασχόντων από κάποια ρευματοπάθεια παρουσιάζουν συμπτώματα ινομυαλγίας.

Ψυχολογικοί, συμπεριφορικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της ινομυαλγίας. Οι ασθενείς που πάσχουν από ινομυαλγία πάσχουν συχνότερα από ψυχιατρικές παθήσεις, όπως κατάθλιψη, αγχώδεις νευρώσεις και ψυχαναγκασμούς. Άλλοι παράγοντες που μπορεί να προδιαθέτουν στην εκδήλωση ινομυαλγίας είναι οι διαταραχές ύπνου, η παχυσαρκία, η έλλειψη σωματικής άσκησης, η ανεργία και έλλειψη ικανοποιήσεων από τη ζωή.

Θεραπεία

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ινομυαλγίας προϋποθέτει την πλήρη κατανόηση από την πλευρά του ασθενούς της πάθησης που βιώνει. Αυτό θα πρέπει να γίνεται με τη βοήθεια του γιατρού, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να αφιερώσει αρκετό χρόνο για να εξηγήσει στον ασθενή τι ακριβώς είναι η ινομυαλγία, τι γνωρίζουμε και τι δε γνωρίζουμε σήμερα για τη νόσο, πώς θα εξελιχθεί η νόσος του στο χρόνο και τέλος, τι μπορούμε να κάνουμε για την ανακούφισή του.

Προς το παρόν, αυτά που σήμερα αποδεδειγμένα θεωρούνται αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της ινομυαλγίας είναι:

  1. Η τακτική άσκηση και η ενδυνάμωση των μυών. Η οποιαδήποτε μορφή αερόβιας άσκησης θεωρείται σήμερα αναπόσπαστο μέρος κάθε θεραπευτικής προσπάθειας μια και βελτιώνει όχι μόνο τους πόνους αλλά και το σύνολο σχεδόν των συμπτωμάτων που συνοδεύουν τους πόνους, όπως π.χ. οι διαταραχές ύπνου, η κατάθλιψη κ.ά. Οι ασκήσεις πρέπει να γίνονται σε τακτά διαστήματα και μπορεί να είναι οποιαδήποτε μορφή αερόβιας άσκησης όπως κολύμβηση, ποδήλατο, περπάτημα, υδροαεροβική κ.ά.
  2. Η φυσικοθεραπεία, οι χειρομαλάξεις, ο βελονισμός, οι υδροθεραπείες, η γνωσιακή/συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, ο διαλογισμός, η γιόγκα και ασκήσεις tai-chi, που συνδυάζουν την τόνωση των μυών με τη χαλάρωση, σταδιακά οδηγούν σε σημαντική βελτίωση του πόνου. Αξίζει οι ασθενείς με ινομυαλγία να δοκιμάσουν μερικές ή και όλες τις ανωτέρω μεθόδους, γιατί είναι ακίνδυνες και μπορούν να αποδειχθούν αποτελεσματικές για κάποιους ασθενούς, ώστε να μην καταλήξουν στη φαρμακευτική αγωγή.
  3. Η χρησιμοποίηση χαμηλών δόσεων ήπιων αντικαταθλιπτικών συνιστάται σε μερικές περιπτώσεις, όπως π.χ σε ασθενείς με διαταραχές ύπνου. Σε περιπτώσεις που η νόσος επιπλέκεται με κατάθλιψη, η χορήγηση υψηλών δόσεων αντικαταθλιπτικών είναι επιβεβλημένη.
  4. Η χορήγηση μη-ναρκωτικών παυσίπονων (παρακεταμόλης, τραμαντόλης) βοηθά στην ανακούφιση των πόνων της ινομυαλγίας και την επέλευση του ύπνου. Τοπικές εγχύσεις αναισθητικού σε σημεία έντονου πόνου ή ευαισθησίας μπορεί να βοηθήσουν σε μερικές περιπτώσεις.
  5. Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα δεν ανακουφίζουν από τον πόνο της ινομυαλγίας, συνεπώς δεν πρέπει να χορηγούνται. Επιπλέον, λόγω της χρονιότητας της νόσου, η χρήση των φαρμάκων αυτών εγκυμονεί κινδύνους εμφάνισης σοβαρών παρενεργειών.
  6. Οι βιταμίνες και τα διάφορα «δυναμωτικά» δεν προσφέρουν τίποτα στην αντιμετώπιση της ινομυαλγίας.
  7. Οι διαταραχές ύπνου που αποτελούν ένα αρκετά βασανιστικό πρόβλημα σε πολλούς ασθενείς που πάσχουν από ινομυαλγία θα πρέπει να αντιμετωπίζονται αρχικά με τα γενικά μη φαρμακευτικά μέτρα – αν αυτά δεν αποδώσουν μπορούμε να προχωρήσουμε σε φαρμακευτική αντιμετώπισή της.
  8. Συστήνεται η ψυχολογική υποστήριξη του ασθενούς από το περιβάλλον του. Το άμεσο περιβάλλον θα πρέπει να ενημερωθεί για τη φύση της ασθένειας και να πεισθεί ότι το άτομο ούτε κατά φαντασία ασθενής είναι, ούτε προσποιείται ή μεγαλοποιεί τα συμπτώματα που αισθάνεται.