Κωνσταντένια Γιαννοπούλου
Ψυχολόγος
https://www.psychologos-giannopoulou.gr/
Η αυτοκτονικότητα είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, γύρω από το οποίο συντηρούνται αρκετοί μύθοι, που μας εμποδίζουν να προσφέρουμε βοήθεια στους ανθρώπους που βρίσκονται σε αδιέξοδο και βλέπουν την αυτοκτονία ως τη μόνη λύση. Πώς θα εντοπίσουμε και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τους συνανθρώπους μας που υποφέρουν και σκέφτονται να τερματίσουν τη ζωή τους;
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, τα τελευταία 45 χρόνια οι αυτοκτονίες σε όλο τον κόσμο έχουν σημειώσει αύξηση της τάξης του 60%. Ένας θάνατος από αυτοκτονία παρατηρείται κάθε 40 δευτερόλεπτα, ενώ κάθε χρόνο αυτοκτονούν περίπου 1 εκατ. Άνθρωποι, παγκοσμίως.
Στην Ελλάδα, από το 2020 έως σήμερα η αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών αγγίζει το 25%. Ιδιαίτερα στις νέες ηλικίες κάτω των 20 ετών ξεδιπλώνεται ένα σοβαρό ζήτημα δημόσιας υγείας που δεν έχει λάβει ακόμα τη δέουσα προσοχή. Αρκεί να σκεφθούμε ότι οι αυτοκτονίες είναι διπλάσιες ή τριπλάσιες σε αριθμό από τις δολοφονίες.
Αν υπολογίσουμε στα παραπάνω νούμερα τις αυτοκτονίες που δεν έχουν δηλωθεί ως τέτοιες και τις ακόμα περισσότερες περιπτώσεις αυτοκτονικών συμπεριφορών που δεν κατέληξαν στον θάνατο, αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για ένα ζήτημα με μεγάλη διάσταση.
Αυτοκτονικότητα
Ο όρος αυτοκτονικότητα είναι ένας όρος ομπρέλα που περιλαμβάνει: α) τις αυτοκτονικές σκέψεις, δηλαδή τον λεγόμενο αυτοκτονικό ιδεασμό, β) τις αυτοκτονικές συμπεριφορές, δηλαδή κάθε συμπεριφορά που εμπεριέχει αυτοκαταστροφική πράξη με πρόθεση το θάνατο και γ) την απόπειρα αυτοκτονίας (αποτυχημένη ή πετυχημένη).
Η αυτοκτονικότητα μπορεί να οριστεί καλύτερα ως σκαλοπάτια μιας πυραμίδας που έχει στην κορυφή της την -πετυχημένη- αυτοκτονία. Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται ευχές θανάτου, οι φευγαλέες σκέψεις θανάτου και μια γενικευμένη αδιαφορία για τη ζωή. Έπειτα, οι σκέψεις θανάτου γίνονται πιο έντονες και συχνές -αυτοκτονικός ιδεασμός. Ανεβαίνοντας στην πυραμίδα, παρατηρούμε το άτομο να κάνει σχέδια για το πώς θα πραγματοποιήσει την αυτοκτονία του. Μπορεί να αναζητά πληροφορίες και τρόπους για να δώσει τέλος στη ζωή του. Μπορεί να προβληματίζεται για τις συνέπειες του επιλεγόμενου τρόπου, αν θα πονέσει, πόσο γρήγορα επέρχεται ο θάνατος κ.λπ. Όταν το σχέδιο ολοκληρωθεί, έρχεται η υλοποίηση του σχεδίου αυτοκτονίας, είτε με αποτυχημένη απόπειρα, είτε με οριστικό τέλος της ζωής.
Προειδοποιητικά Σημάδια
Το άτομο που βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας μιλάει συχνά για την αυτοκτονία, χρησιμοποιεί φράσεις, όπως “θα ήταν καλύτερα αν δεν υπήρχα, θα είναι όλα καλύτερα αν πεθάνω”.
Αναζητά πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία, ψάχνει τρόπους και φονικά μέσα.
Έχει μια ξεκάθαρη αρνητική στάση απέναντι στο παρόν και το μέλλον. Θεωρεί ότι δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Διακατέχεται από συναισθήματα απελπισίας και εγκλωβισμού στην οδύνη.
Έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το θάνατο κι εστιάζει πολύ σε αυτόν. Διαβάζει, γράφει και υμνεί το θάνατο σε κάθε ευκαιρία. Θαυμάζει αυτόχειρες και το έργο τους ή τη ζωή τους.
Προγραμματίζει τις υποχρεώσεις και τις εκκρεμότητες που τυχόν έχει αφήσει σα να μην υπάρχει χρόνος να τα τακτοποιήσει αργότερα (πχ. περιουσιακά, κληρονομικά, λογαριασμούς, οφειλές).
Αποχαιρετά αγαπημένους λες και δεν πρόκειται να τους ξαναδεί ποτέ.
Λειτουργεί σαν να μην υπάρχει μέλλον.
Συμπεριφέρεται με προκλητική αδιαφορία απέναντι στον κίνδυνο (απρόσεκτη οδήγηση, χρήση ουσιών). Μοιάζει να προσπαθεί αυτοκαταστροφικά να επέλθει ο θάνατος κάπως τυχαία.
Έχει μια ξαφνική κι ύποπτη ηρεμία, μετά από μια περίοδο μεγάλης ταραχής και βαθιάς λύπης.
Μύθοι Και Αλήθειες
Γύρω από την αυτοκτονικότητα υπάρχουν και συντηρούνται κάποιοι σημαντικοί μύθοι. Παρακάτω παραθέτουμε τους σημαντικότερο από αυτούς.
“Όσοι συζητούν για την αυτοκτονία, δεν πρόκειται να αυτοκτονήσουν”.
Υπάρχει συχνά το ενδεχόμενο ένας άνθρωπος να χρησιμοποιεί τη συζήτηση περί αυτοκτονίας ως μια προσπάθεια άντλησης ενδιαφέροντος και προσοχής (ακόμα κι έτσι να είναι, ο άνθρωπος που προσπαθεί με αυτόν τον τρόπο να τραβήξει την προσοχή των άλλων, σίγουρα χρειάζεται βοήθεια). Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν αποκλείει την υλοποίηση της συγκεκριμένης επιλογής. Επομένως, κάποιος που μιλάει για την αυτοκτονία μπορεί να προσπαθεί να αποκαλύψει τις προθέσεις του και οφείλουμε να τον πάρουμε στα σοβαρά.
“Οι περισσότερες αυτοκτονίες συμβαίνουν εντελώς ξαφνικά χωρίς να έχουν προηγηθεί προειδοποιητικά σημάδια”.
Οι περισσότερες αυτοκτονίες συμβαίνουν κατόπιν σχεδίου και προγραμματισμού. Συνήθως, το άτομο που θέλει να αυτοκτονήσει έχει προετοιμάσει τον τόπο, το χρόνο και τον τρόπο που θα γίνει η απόπειρα. Σε λίγες περιπτώσεις, ιδιαίτερα στην εφηβεία, μπορεί να προκύψει απόπειρα αυτοκτονίας παρορμητικά και απροσδόκητα. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι πιθανό να έχει προηγηθεί κάτι συγκλονιστικό στη ζωή του εφήβου που δεν μπορεί να διαχειριστεί.
“Η αυτοκτονικότητα αφορά μόνο ανθρώπους με ψυχολογικά ή/και ψυχιατρικά προβλήματα κι όχι το γενικό πληθυσμό”.
Η αυτοκτονικότητα προκύπτει μετά από ανυπέρβλητο ψυχικό πόνο. Αποτελεί την κορύφωση του αισθήματος δυστυχίας και απελπισίας. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει απαραίτητα τη συνύπαρξη ψυχικής διαταραχής. Άλλωστε, πολλοί άνθρωποι με ψυχική διαταραχή δεν επιχειρούν να πεθάνουν κι επίσης, άνθρωποι που αυτοκτόνησαν ή που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν δεν έπασχαν από ψυχική διαταραχή.
“Όσοι έχουν επιβιώσει από απόπειρα αυτοκτονίας δεν πρόκειται να την επαναλάβουν”.
Η αλήθεια είναι ότι όσοι έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να επαναλάβουν την απόπειρα από αυτούς που έχουν μόνο τον αυτοκτονικό ιδεασμό. Ο κίνδυνος αυτός είναι εξαιρετικά αυξημένος τους πρώτους 12 μήνες μετά την αποτυχημένη απόπειρα και παραμένει αυξημένος εφ’ όρου ζωής.
“Όταν μιλάμε για θέματα γύρω από την αυτοκτονικότητα, βάζουμε ιδέες σε κάποιον για να το δοκιμάσει”.
Αν ρωτήσουμε έναν άνθρωπο αν σκέφτεται να κάνει κακό στον εαυτό του δεν τον ωθούμε να το κάνει. Αντιθέτως, του δείχνουμε ότι προσπαθούμε να τον καταλάβουμε και ενδιαφερόμαστε για το πώς νιώθει και πώς σκέφτεται. Η άμεση προσέγγιση του θέματος με ενσυναίσθηση και ευαισθησία, μπορεί να ξεκλειδώσει τον άνθρωπο να εκφραστεί. Ίσως με αυτόν τον τρόπο μπορέσουμε να τον στηρίξουμε και να του βάλουμε την ιδέα ότι υπάρχει λύση στο πρόβλημά του.
“Όποιος κάνει απόπειρα αυτοκτονίας θέλει πραγματικά να πεθάνει”.
Τα άτομα με αυτοκτονικές τάσεις δεν έχουν πάντα πρόθεση να πεθάνουν. Το δίλημμα που βιώνουν είναι βαθιά υπαρξιακό, είναι η επιθυμία για ζωή και η επιθυμία για θάνατο. Σπάνια κάποιος μπορεί να είναι εντελώς αποφασισμένος, συνειδητά να πεθάνει. Μάλιστα, η αυτοκτονία μοιάζει στα μάτια των αυτοκτονικών ως η μοναδική λύση στο άλυτο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, μια διέξοδος από τον αβάσταχτο πόνο. Αν μπορούσε η επώδυνη πραγματικότητα να αλλάξει με έναν τρόπο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα τον προτιμούσαν έναντι του θανάτου.
Αντιλαμβανόμαστε, ότι η αυτοκτονικότητα είναι ένα πολυσύνθετο πρόβλημα με πολυδιάστατο υπόβαθρο που αφορά την επιστήμη της ιατρικής, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, της φιλοσοφίας κ.λπ. Είναι ηθικό χρέος όλων μας να φροντίσουμε τους συνανθρώπους μας που υποφέρουν και σκέφτονται να τερματίσουν τη ζωή τους. Υπάρχει τρόπος να τους βοηθήσουμε, ώστε να παραμείνουν ζωντανοί κι ασφαλείς. Πολύ συχνά ακούμε στις ειδήσεις ή διαβάζουμε στο διαδίκτυο για ανθρώπους που αυτοκτόνησαν. Είναι εντελώς απάνθρωπο να μένουμε απαθείς και να θεωρούμε ότι δεν μας αφορά. Η αυτοκτονία μπορεί να προληφθεί και είναι ελάχιστο δείγμα ανθρωπιάς να συνδράμουμε σε αυτό.
* Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018
