Στην κατηγορία των ειδικών τύπων σακχαρώδη διαβήτη περιλαμβάνεται ο διαβήτης ο προκαλούμενος από φάρμακα ή χημικές ουσίες, ο λεγόμενος φαρμακογενής διαβήτης. Διάφορα φάρμακα πραγματικά μπορούν να προκαλέσουν υπεργλυκαιμία μέσω διαφόρων παθοφυσιολογικών μηχανισμών. Κυρίως μέσω άμεσων κυτταροτοξικών επιδράσεων στα παγκρεατικά κύτταρα που παράγουν ινσουλίνη ή μέσω διαταραχών της ιστικής ινσουλινοευαισθησίας, προάγοντας ιστική ινσουλινοαντίσταση.
Βεβαίως, προτού αποδοθεί η αιφνίδια εμφάνιση του ΣΔ στη διαβητογόνο επίδραση κάποιας φαρμακευτικής αγωγής, θα πρέπει να αποκλεισθούν άλλες διαγνώσεις διαβήτη (π.χ. οι γνωστές μορφές διαβήτη, τύπος 1, τύπος 2, LADA, MODDY κ.λπ.).
Ασθενείς μεταβολικά επιβαρυμένοι, όπως οι παχύσαρκοι, οι ασθενείς με ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, οι ασθενείς με μεταβολικό σύνδρομο ή προδιαβήτη έχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν διαβήτη μετά από τη χορήγηση κάποιων “διαβητογόνων” φαρμάκων.
Φάρμακα
Αναφέρουμε τις κυριότερες φαρμακευτικές αγωγές που έχουν ενοχοποιηθεί για διαβητογόνο δράση.
Αντιϋπερτασικά: Οι αναστολείς του συστήματος ρενίνης- αγγειοτασίνης και οι αναστολείς διαύλων ασβεστίου, που είναι οι πλέον συνήθεις αντιϋπερτασικές αγωγές δεν ενοχοποιούνται για διαβητογόνο δράση.
Τα διουρητικά και περισσότερο τα θειαζιδικά διουρητικά σχετίζονται με αυξημένο (αλλά όχι ιδιαίτερα) κίνδυνο εμφάνισης ΣΔ, κυρίως λόγω της μειωμένης έκκρισης ινσουλίνης, ως αποτέλεσμα της μείωσης του καλίου που προκαλούν.
Τέλος, οι μη καρδιοεκλεκτικοί β-αποκλειστές μπορούν να προκαλέσουν διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης και υπεργλυκαιμία, μέσω της μείωσης της έκκρισης ινσουλίνης.
Αντιψυχωσικά: Η ολανζαπίνη, η ρισπεριδόνη και οι φαινοθειαζίνες έχουν διαβητογόνο επίδραση, μέσω της ευόδωσης της ινσουλινοαντίστασης, λόγω της αύξησης του σωματικού βάρους που προκαλούν.
Αναστολείς πρωτεασών (φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της HIV λοίμωξης): Προκαλούν υπεργλυκαιμία, γιατί αυξάνουν την ινσουλινοαντίσταση των ιστών, ενώ φαίνεται ότι επηρεάζουν την έκκριση ινσουλίνης, καθώς αναστέλλουν τη μετατροπή της προϊνσουλίνης σε ινσουλίνη στο ενδοκυττάριο επίπεδο του β- παγκρεατικού κυττάρου.
Στατίνες: Είναι πολύ μεγάλη η επιστημονική συζήτηση και πολλά τα επιστημονικά δεδομένα τα τελευταία 10-15 χρόνια για τη συσχέτιση της χρήσης στατινών με τη διαταραχή ανοχής στη γλυκόζη. Δύο μεγάλες μετα-αναλύσεις έδειξαν θετική συσχέτιση της χρήσης στατινών με την εμφάνιση διαβήτη, με αύξηση του κινδύνου κατά 9 -12%.
Οι διαβητογόνες, πάντως, δράσεις των στατινών ποικίλλουν. Κάποιες από αυτές, όπως η πραβαστατίνη και η πιταβαστατίνη δεν φαίνεται να συνοδεύονται με αυξημένη επίπτωση ΣΔ. Ακόμη όμως και με τις στατίνες που παρουσιάζουν θετική συσχέτιση με την εμφάνιση ΣΔ, φαίνεται ότι ο κίνδυνος αυτός εμφάνισης ΣΔ είναι αυξημένος, κυρίως σε αυτούς που έχουν προδιαθεσικούς παράγοντες να αναπτύξουν ΣΔ (παχύσαρκοι, έχοντες μεταβολικό σύνδρομο, καρδιοπάθεια και κυρίως, οι έχοντες προδιαβήτη).
Ποιοι οι υπεύθυνοι μηχανισμοί για τη διαβητογόνο δράση των στατινών; Πιθανολογούνται πολλοί. Οι κυριότεροι είναι, όμως, η μείωση της λειτουργικότητας του β-κυττάρου και η μείωση της ιστικής ινσουλινοευασθησίας, λόγω μείωσης της κυκλοφορούσας αντιτονεκτίνης.
Κορτικοστεροειδή (γλυκοκορτικοειδή): Είναι φάρμακα που χορηγούνται συχνά από πολλές ιατρικές ειδικότητες για πολλά νοσήματα (κυρίως φλεγμονώδη και αυτοάνοσα νοσήματα). Η χρήση τους μπορεί να προκαλέσει υπεργλυκαιμία ή ΣΔ σε ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών (έως και 60%) που τα λαμβάνουν.
Ο κυριότερος μηχανισμός της διαβητογόνου δράσης τους είναι η αύξηση της αντίστασης στην ινσουλίνη, με συνέπεια την αυξημένη ηπατική παραγωγή γλυκόζης και τη μειωμένη πρόσληψη γλυκόζης στους μύες και το λιπώδη ιστό.
Αποτέλεσμα όλων αυτών των επιδράσεων είναι η εμφάνιση υπεργλυκαιμίας και κυρίως μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας. Η βαρύτητα της υπεργλυκαιμίας από γλυκοκορτικοειδή ποικίλλει από ήπια και ασυμπτωματική έως σοβαρή. Εξαρτάται από τη δραστικότητα, τη δόση και τη χρονιότητα χορήγησης του γλυκοκορτικοειδούς.
Προφυλάξεις
Για όλα τα παραπάνω, είναι πολύ σημαντικό πριν από την έναρξη αγωγής με γλυκοκορτικοειδή, να γίνεται έλεγχος για ΣΔ και κατά τη διάρκεια της αγωγής, να γίνεται τακτική παρακολούθηση του σακχάρου με έμφαση στον έλεγχο του μεταγευματικού σακχάρου (2 ώρες μετά το φαγητό).
Η επιλογή αγωγής για την αντιμετώπιση της υπεργλυκαιμίας λόγω λήψης κορτικοειδών εξατομικεύεται. Μπορούν να χορηγηθούν υπογλυκαιμικά δισκία, ωστόσο πιο αποτελεσματικές είναι οι αγωγές με αγωνιστές GLP-1 ή με ινσουλίνη.
Συνήθως, η υπεργλυκαιμία και ο ΣΔ υποχωρούν μετά τη διακοπή των γλυκοκορτικοειδών.
Συνοψίζοντας…
Αρκετά από τα συνήθη συνταγογραφούμενα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν υπεργλυκαιμία ή ΣΔ. Ο ΣΔ που επάγεται από τα φάρμακα είναι συνήθως ΣΔ τύπου 2 και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων εξαφανίζεται μετά τη διακοπή της αγωγής.
Η βαρύτητα της υπεργλυκαιμίας από φάρμακα ποικίλλει από ήπια, έως σοβαρή (κυρίως με τα γλυκοκορτικοειδή).
Όταν χορηγείται από το θεράποντα ιατρό φαρμακευτική αγωγή με πιθανή διαβητογόνο
δράση θα πρέπει πριν την έναρξη και κατά τη διάρκεια της αγωγής να γίνεται τακτική παρακολούθηση της γλυκόζης. Σε περίπτωση εμφάνισης ΣΔ θα πρέπει να γίνεται επανεκτίμηση οφέλους και κίνδυνου από τη συνέχιση της αγωγής.
Αν το όφελος του φαρμάκου υπερισχύει του κίνδυνου εμφάνισης ΣΔ, η αγωγή συνεχίζεται κανονικά και ο προκύπτων ΣΔ αντιμετωπίζεται με τη θεραπεία που εφαρμόζεται κλασικά στο ΣΔ τύπου 2.
Τελικά, ο ΣΔ που οφείλεται σε φάρμακα δεν είναι ένας άγνωστος τύπος διαβήτη, ούτε επικίνδυνος. Σήμερα, έχουμε όλη τη γνώση να τον διαγνώσουμε και να τον αντιμετωπίσουμε με επάρκεια.
Βιβλιογραφία
- Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία: Σακχαρώδης Διαβήτης επαγόμενος από φάρμακα Αθήνα 2019 σελ 87 -90
- Laakso M, Kuusisto J. Diabetes Secondary to treatment with statins Curr. Diab Rep 2017;17-10
- Fathallah N, SlimR, Lorifs et al: Drug- induced Hyperglycaemia and Diabetes Drug Saf. 2015;38:1153-1168
- Θανοπούλου Α, Σωτηροπούλος Α Νούτσου Μ etal: Φαρμακευτικά αίτια του Σακχαρώδη Διαβήτη στο : Σύγχρονη Διαβητολογία 2019 :19:261-264
Διαβάστε επίσης / Σακχαρώδης Διαβήτης και Λοιμώξεις
Για να ενημερωθείτε σχετικά με τις δράσεις μας μπορείτε να ακολουθήσετε τις σελίδες μας στο Facebook και στο Instagram!
