Μπορεί η συνεχής ενασχόληση με τις δίαιτες να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα απ’ ό,τι φανταζόμαστε; Αν συνυπάρχει το κατάλληλο ψυχολογικό υπόβαθρο, φαίνεται πως μπορεί.

Η νευρική ορθορεξία (orthorexia nervosa) συνιστά μια διατροφική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από την υπερβολική προσήλωση στην επιλογή μόνο «υγιεινών» τροφίμων. Πρόκειται για μια ανθυγιεινή –στην πραγματικότητα – εμμονική πρακτική, που οδηγεί σε σοβαρό περιορισμό κατανάλωσης τροφίμων.

Σχετίζεται με ψυχολογικά και νευρολογικά προβλήματα;

Οι Donini και συνεργάτες όρισαν την ορθορεξία ως μια «μανιακή εμμονή με υγιεινά τρόφιμα». Οι ασθενείς αυτοί φαίνεται πως εκδηλώνουν συχνά συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής με υπερβάλλον ενδιαφέρον για «υγιεινά» διατροφικά μοτίβα. Γι’ αυτό, διατυπώθηκε πρόσφατα η άποψη πως η νευρική ορθορεξία συνιστά μια διατροφο-κεντρική εκδήλωση της ψυχαναγκαστικής διαταραχής, η οποία φαίνεται πως έχει βιολογικά αίτια. Παρόμοια, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ορθορεξία υποκινείται από κάποιους βιολογικούς παράγοντες, χωρίς μέχρι στιγμής να έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο ερευνητικά.

Τι μπορεί να προκαλέσει η ορθορεξία;

Ως συνέπεια της εμμονής με τα υγιεινά τρόφιμα και του αποκλεισμού ολόκληρων ομάδων τροφίμων από το διαιτολόγιο, προκύπτουν συχνά διατροφικές ελλείψεις, αβιταμινώσεις, σημαντική (ή απότομη) απώλεια βάρους), διαταραχές του εμμηνορρυσιακού κύκλου, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις η εμμονή είναι τέτοια που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρό υποσιτισμό ή ακόμα και σε θάνατο.

Η απώλεια βάρους των ατόμων που ακολουθούν τέτοια μοτίβα διατροφής, μπορεί να φτάσει στα επίπεδα της νευρικής ανορεξίας.

Σχετίζεται με τη νευρική ανορεξία;

Η «ανορεκτική ορθορεξία» μπορεί να καταστεί το ίδιο επικίνδυνη με τη νευρική ανορεξία.

Παρ’ όλα αυτά, το υποκείμενο κίνητρο είναι τελείως διαφορετικό στις δύο περιπτώσεις: Ενώ ο ανορεκτικός ασθενής επιθυμεί να χάσει βάρος, ο ορθορεκτικός επιθυμεί να αισθάνεται υγιής.

Τι επιλέγουν και τι απορρίπτουν τα ορθορεκτικά άτομα;

Σύμφωνα με τον Steve Bratman, τα άτομα αυτά αποφεύγουν ό,τι αντιλαμβάνονται ως ανθυγιεινό – ακατάλληλο: Τρόφιμα  που περιέχουν συντηρητικά ή και λιπαρά, συστατικά που μπορεί να θεωρήσουν επιβλαβή, βιομηχανοποιημένα τρόφιμα  ή ακόμα και (όλα) τα ζωικά προϊόντα.

Πιο συγκεκριμένα, τα τρόφιμα με συντηρητικά χαρακτηρίζονται από τα ορθορεκτικά άτομα ως «επικίνδυνα», τα βιομηχανοποιημένα ως «τεχνητά» και τα αντίστοιχα βιολογικά ως «υγιεινά».

Τι βιώνει ένα ορθορεκτικό άτομο;

Ως (δυνητικά) ψυχαναγκαστικά άτομα, τα ορθορεκτικά άτομα προγραμματίζουν τα γεύματά τους μέρες πριν, κάτι που συνεπάγεται πολλές ώρες ενασχόλησης και προετοιμασίας του φαγητού τους. Τα άτομα αυτά επικεντρώνονται στη θρεπτική αξία αυτού που θα καταναλώσουν, αντί της ευχαρίστησης που μπορεί να προσφέρει ένα έδεσμα.

Είναι άτομα που αναζητούν τον έλεγχο με κάθε κόστος, συχνά τελειομανή, υπέρ το δέον αυστηρά με τον εαυτό τους και αναζητούν την αυστηρή επιτήρηση για να νιώσουν καλά.

Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι η ψυχολογία τους κυμαίνεται ανάλογα με τις διατροφικές τους πρακτικές:  Η αυτοπεποίθησή τους αυξάνει όταν επιλέγουν «σωστά» και κατακρημνίζεται όταν θα ξεφύγουν από  το «υγιεινό πλαίσιο».  Κατά συνέπεια, απαγορεύεται το φαγητό εκτός σπιτιού, κάτι που συχνά επιφέρει την κοινωνική τους απομόνωση.

Βέβαια, ανά περιόδους, οι ασθενείς αυτοί εμφανίζουν ισχυρή – μη ελεγχόμενη – επιθυμία  για φαγητό όταν νιώθουν νευρικοί, αναστατωμένοι, χαρούμενοι ή δυστυχισμένοι. Γεγονός που αναζωπυρώνει τις εμμονικές με το φαγητό πρακτικές.

Αντιμετώπιση

Η θεραπευτική προσέγγιση ποικίλλει, ανάλογα με την περίπτωση και το βαθμό παθολογίας.  Για παράδειγμα, μπορεί μια ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση (π.χ. γνωσιακή συμπεριφοριστική) σε συνδυασμό με την κατάλληλη διατροφική (επαν)εκπαίδευση να είναι αποτελεσματική. Μπορεί, ωστόσο, να χρειαστούν και επιπρόσθετες προσεγγίσεις, όπως η χορήγηση αντικαταθλιπτικών σκευασμάτων. Η αντιμετώπιση γενικά συγκλίνει προς αυτές της νευρικής ανορεξίας και της ιδεοληψίας-ψυχαναγκασμού.

Ωστόσο, η ίδια η απόφαση και δέσμευση του ατόμου ότι θα προσπαθήσει να αλλάξει αυτή τη διατροφική του συμπεριφορά, είναι πιο σημαντική από τη μέθοδο που θα χρησιμοποιηθεί για να επιτευχθεί η αλλαγή.

Προϋπόθεση όμως για να συμβεί αυτό, είναι το ορθορεκτικό άτομο να αναγνωρίσει ότι ο τρόπος που σκέπτεται και ενεργεί αποτελεί πραγματικό εμπόδιο στη ζωή του.

Για το λόγο αυτό, προτείνεται η εύκολη και βραχυπρόθεσμη στόχευση, ώστε τα άτομα αυτά να μάθουν να αναγνωρίζουν τα σημάδια βελτίωσης της διατροφικής τους συμπεριφοράς, να ικανοποιούνται με αυτά και να μάθουν να τα επιβραβεύουν. Μόνο έτσι θα βρουν το κουράγιο για να συνεχίσουν την προσπάθεια, που απαιτεί πρώτα απ’ όλα χρόνο και ψυχραιμία…

ΠΗΓΕΣ

Bratman, S. Orthorexia vs. theories of healthy eating. Eating and Weight Disorders – Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 2017; 22 (3): 381–5.

Dittfeld A, Gwizdek K, Jagielski P, Brzęk J, Ziora K. A Study on the relationship between orthorexia and vegetarianism using the BOT (Bratman Test for Orthorexia). Psychiatr Pol., 2017 Dec 30; 51(6):1133-44.

Donini L, Marsili D, Graziani M, Imbriale M, and Cannella C. Orthorexia nervosa: A preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eating and weight disorders, 2004; 9: 151-7.

Varga M, Thege BK, Dukay-Szabó S, Túry F, van Furth EF. When eating healthy is not healthy: orthorexia nervosa and its measurement with the ORTO-15 in Hungary. BMC Psychiatry, 2014; 14: 59.

Διαβάστε επίσης / Διατροφικοί μύθοι στο διαβήτη