Χωρίς αμφιβολία ο ύπνος, που ρυθμίζεται από το κιρκαδικό σύστημα, αποτελεί μία σημαντική αναζωογονητική διαδικασία, που επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα και τη σωματική και διανοητική υγεία του ανθρώπου.
Το κιρκαδικό σύστημα, ελέγχεται από τον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου, που αφενός είναι συντονισμένος με τον 24ωρο κύκλο φωτός – σκότους και αφετέρου ρυθμίζει:
- Τον κύκλο ύπνου – αφύπνισης.
- Τη διατροφική συμπεριφορά.
- Τις ορμονικές εκκρίσεις.
- Το κεντρικό και περιφερικό μεταβολισμό των ιστών.
Επομένως, η διαταραχή του κιρκαδικού ρυθμού έχει επιπτώσεις στον ενεργειακό μεταβολισμό.
Παθογενετικοί μηχανισμοί που ερμηνεύουν την επίδραση των διαταραχών του ύπνου στις διαταραχές του μεταβολισμού της γλυκόζης
Ο ρόλος του ύπνου στο μεταβολισμό της γλυκόζης θεωρείται σπουδαίος, καθώς ένα πλήθος δεδομένων από διάφορες κλινικές μελέτες συνηγορούν ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των διαταραχών του ύπνου και των διαταραχών του μεταβολισμού της γλυκόζης [αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 (ΣΔτ2)].
Μέχρι σήμερα έχουν προταθεί αρκετοί παθογενετικοί μηχανισμοί για την ερμηνεία της επίδρασης των διαταραχών του ύπνου στο μεταβολισμό της γλυκόζης.
Ειδικότερα, οι μεταβολικές διαταραχές που συμβαίνουν στις διαταραχές του ύπνου και επηρεάζουν το μεταβολισμό της γλυκόζης, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ΣΔτ2, είναι οι παρακάτω:
- Μείωση της χρησιμοποίησης της γλυκόζης από τον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της αφύπνισης.
- Αύξηση της δραστηριότητας του αυτόνομου νευρικού συστήματος (Αύξηση ινσουλίνης, αδρεναλίνης, νοραδρεναλίνης ® Γλυκονεογένεση ® Αντίσταση στην ινσουλίνη).
- Διαταραχές στον άξονα υποθάλαμος – υπόφυση – επινεφρίδια (Αύξηση κορτιζόλης ® Αντίσταση στην ινσουλίνη).
- Αύξηση αυξητικής ορμόνης (Υπεργλυκαιμία).
- Μείωση μελατονίνης (Ελάττωση διάρκειας ύπνου ® Αύξηση δραστηριότητας αυτόνομου νευρικού συστήματος).
- Αύξηση της συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης (Αύξηση προφλεγμονωδών κυτοκινών: IL-1, IL-6, IL-17, TNF-α, hsCRP ® Αντίσταση στην ινσουλίνη ).
- Διαταραχή των ορμονών που ρυθμίζουν την όρεξη (Μείωση λεπτίνης, αύξηση γκρελίνης ® Αύξηση όρεξης για τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες ® Εμφάνιση παχυσαρκίας ).
- Διαταραχή της λειτουργίας των λιποκυττάρων (Αύξηση λιπόλυσης, λόγω της αυξημένης δραστηριότητας αυτόνομου νευρικού συστήματος ® Αύξηση ελευθέρων λιπαρών οξέων ® Ινσουλινοαντίσταση).
Ύπνος και εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη
Επιδημιολογικές μελέτες υποστηρίζουν ότι όταν διαταράσσεται η ποιότητα και η διάρκεια του ύπνου, μεταβάλλεται ο μεταβολισμός της γλυκόζης (αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη, ΣΔτ2).
Μετα-ανάλυση μελετών, που περιέλαβε 9 μελέτες, στις οποίες συμμετείχαν 482.502 άτομα, με διάρκεια παρακολούθησης τα 2,5 – 16 έτη, έδειξε ότι άτομα που κοιμόντουσαν τη νύχτα λιγότερο από 7 ώρες ή περισσότερο από 8 ώρες, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν ΣΔτ2, ακόμη και μετά το συνυπολογισμό άλλων παραγόντων κινδύνου, όπως η ηλικία, το σωματικό βάρος, η ελαττωμένη φυσική δραστηριότητα, το κάπνισμα, η υπέρταση κ.ά.
Άλλη μετα-ανάλυση μελετών, που περιέλαβε 10 μελέτες, στις οποίες συμμετείχαν 107.756 άτομα, με διάρκεια παρακολούθησης τα 4,2 – 32 έτη, έδειξε ότι ο ανεπαρκής σε διάρκεια ύπνος (λιγότερος από 7 ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας) και ο κακής ποιότητας ύπνος (δυσκολία επίτευξης ύπνου, δυσκολία διατήρησης ύπνου, κατακερματισμένος ύπνος, αποφρακτική άπνοια στον ύπνο, συχνή χρήση υπναγωγών φαρμάκων), αύξησε σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔτ2.
Στις παραπάνω μελέτες, οι δυσμενείς επιδράσεις στο μεταβολισμό της γλυκόζης ήταν αναστρέψιμες με την αναπλήρωση των χαμένων ωρών ύπνου.
Επίσης, το σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο (αποφρακτική άπνοια του ύπνου) σχετίζεται σημαντικά με την αντίσταση στην ινσουλίνη, τη διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη και το ΣΔτ2. Η συσχέτιση αυτή φαίνεται ότι είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη κοινών παραγόντων κινδύνου, ακόμη και από την παχυσαρκία.
Μετα-ανάλυση μελετών, που περιέλαβε 6 μελέτες, στις οποίες συμμετείχαν 5.953 άτομα με σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο (αποφρακτική άπνοια του ύπνου), με διάρκεια παρακολούθησης τα 2,7 – 16 έτη, έδειξε ότι η αποφρακτική άπνοια του ύπνου αύξησε τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔτ2 και ο κίνδυνος αυτός ήταν ακόμη μεγαλύτερος, όσο πιο σοβαρή ήταν η αποφρακτική άπνοια του ύπνου.
Στην παραπάνω μελέτη, οι δυσμενείς επιδράσεις στο μεταβολισμό της γλυκόζης ήταν αναστρέψιμες με τη θεραπεία της αποφρακτικής άπνοιας του ύπνου.
Επίσης, οι διαταραχές της διάρκειας και ποιότητας του ύπνου στις έγκυες, φαίνεται ότι συμβάλλουν στην εμφάνιση ΣΔ κύησης.
Μετα-ανάλυση μελετών, που περιέλαβε 9 μελέτες, στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 9.795 έγκυες, έδειξε ότι ο ύπνος μικρής διάρκειας (λιγότερο από 7 ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας) και οι διαταραχές του ύπνου (ροχαλητό, δυσκολία επίτευξης ύπνου, δυσκολία διατήρησης ύπνου, αποφρακτική άπνοια του ύπνου) αύξησε τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔ κύησης, ακόμα και μετά την προσαρμογή για το δείκτη μάζας σώματος.
Ύπνος και γλυκαιμική ρύθμιση στο σακχαρώδη διαβήτη
Μετα-ανάλυση μελετών, που περιέλαβε 20 μελέτες, στις οποίες συμμετείχαν 69.329 ασθενείς με ΣΔτ2, έδειξε σημαντική συσχέτιση της διάρκειας και ποιότητας του ύπνου με τη γλυκαιμική ρύθμιση. Ειδικότερα, οι ασθενείς που κοιμόντουσαν τη νύχτα λιγότερο από 7 ώρες ή περισσότερο από 8 ώρες ή εμφάνιζαν κακής ποιότητας ύπνο (δυσκολία επίτευξης ύπνου, δυσκολία διατήρησης ύπνου, κατακερματισμένος ύπνος, αποφρακτική άπνοια στον ύπνο, συχνή χρήση υπναγωγών φαρμάκων), είχαν πτωχή γλυκαιμική ρύθμιση [υψηλές τιμές γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c)].
Μελέτη στην οποία συμμετείχαν 6.616 ασθενείς με ΣΔτ2 και σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο (αποφρακτική άπνοια του ύπνου), με διάρκεια παρακολούθησης 5 έτη και 4 μήνες, έδειξε σημαντική συσχέτιση της αποφρακτικής άπνοιας του ύπνου με τη γλυκαιμική ρύθμιση. Ειδικότερα, όσο πιο σοβαρή ήταν η αποφρακτική άπνοια του ύπνου, τόσο χειρότερος είναι ο έλεγχος της γλυκόζης αίματος (υψηλές τιμές HbA1c).
Συμπερασματικά, τόσο στην πρόληψη του ΣΔτ2, όσο και στη γλυκαιμική ρύθμιση των ασθενών με ΣΔτ2, εκτός από τους γνωστούς τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση ΣΔτ2 (δίαιτα, άσκηση, απώλεια βάρους), θα πρέπει να λαμβάνεται επίσης, υπόψη, η διάρκεια και η ποιότητα του ύπνου.
Επίσης, οι ιατροί θα πρέπει να ευαισθητοποιηθούν στην αναζήτηση των διαταραχών του ύπνου στα άτομα με ΣΔ2, αλλά και στον έλεγχο των ατόμων (κυρίως των υπέρβαρων και παχύσαρκων) με διαταραχές του ύπνου για την πιθανή εμφάνιση διαταραχών του μεταβολισμού της γλυκόζης (αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη, ΣΔτ2].
